Η Διεπιστημονική Επιφανειακή Έρευνα
Το Mazi Archaeological Project (Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Μαζίου) είναι μία πολύπλευρη επιφανειακή έρευνα, που επικεντρώνεται στη διερεύνηση και την κατανόηση της μακροχρόνιας ανθρώπινης ιστορίας και του φυσικού περιβάλλοντος στην πεδιάδα του Μαζίου. Η σελίδα αυτή παρουσιάζει την προσέγγιση και τις μεθόδους μας καθώς και τα πρωταρχικά αποτελέσματα της έρευνας πεδίου που ξεκίνησε το 2014 και συνεχίστηκε κατά τις θερινές περιόδους 2015 και 2016.
Η μεθοδολογία μας βασίζεται στην μεσογειακή αρχαιολογία τοπίου, η οποία διερευνά μία ευρύτερη περιοχή και όχι έναν μεμονωμένο αρχαιολογικό χώρο. Επιπλέον, η προσέγγιση μας είναι διαχρονική, με στόχο να καταγράψουμε αρχαιολογικά κατάλοιπα κάθε χρονολόγησης, έτσι ώστε να μπορέσουμε να αναλύσουμε τη μακροχρόνια εξέλιξη της οικιστικής ιστορίας του τόπου, των χρήσεων της γης, της σχέσης ανθρώπου-φυσικού περιβάλλοντος, καθώς και ζητήματα πολιτικής κυριαρχίας και περιφερειακών επαφών. Η πεδιάδα του Μαζίου αποτελεί ιδανική περιοχή για την εξερεύνηση των παραπάνω διαδικασιών, καθώς έχει σαφή φυσικά όρια και βρίσκεται στην συμβολή πολλαπλών διαδρομών επικοινωνίας στα σύνορα της Αττικής.
Οι πρακτικές μας στηρίζονται στις καθιερωμένες μεθόδους της εντατικής επιφανειακής έρευνας. Στις βατές και εύκολα προσβάσιμες περιοχές μια ομάδα αρχαιολόγων πραγματοποιεί συστηματική επισκόπηση του πεδίου το οποίο διαιρείται σε επιμέρους Ερευνητικές Μονάδες. Εξετάζονται προσεκτικά η επιφάνεια και τα χαρακτηριστικά του εδάφους, καταμετρώνται όλα τα κινητά ευρήματα και συλλέγονται τα πλέον ενδεικτικά, με στόχο την καταγραφή ποσοστών αναφορικά με την διασπορά των ευρημάτων σε όλη την έκταση του πεδίου. Οι ομάδες πεδίου καταγράφουν επίσης κάθε αρχιτεκτονικό κατάλοιπο ή οικοδομικό στοιχείο. Για παράδειγμα, έχουν καταγραφεί κτήρια, τοίχοι, αγροτικές εγκαταστάσεις, δρόμοι, πηγάδια, και αγωγοί. Κάθε αρχαιολογικό κατάλοιπο (όπως και κάθε ερευνητική μονάδα) αριθμείται και τεκμηριώνεται με φωτογράφηση, χαρτογράφηση GPS, σχεδία, μετρήσεις και λεπτομερείς σημειώσεις. Παράλληλα πραγματοποιείται εκτεταμένη έρευνα που εστιάζει σε περιοχές ακατάλληλες για την συστηματική επισκόπηση της εντατικής έρευνας, όπως βουνοκορφές, δασώδεις και δύσκολα προσβάσιμες περιοχές κυρίως στις πλαγιές των λόφων που περιβάλλουν την πεδιάδα. Η εκτεταμένη έρευνα επιτρέπει την ανακάλυψη και καταγραφή αρχαιολογικών καταλοίπων και ευρημάτων και σε αυτές τις περιοχές, ώστε να καλυφθεί ερευνητικά όλη η υπό μελέτη έκταση.
Το MAP αναλύει και μελετά την περιοχή έρευνας με επιπλέον επιστημονικές προσεγγίσεις, όπως γεωμορφολογική χαρτογράφηση και πυρηνοληψία, χωρική ανάλυση, μια ποικιλία μεθόδων τηλεπισκόπησης, όπως ανάλυση WorldView-2 πολυφασματικών δορυφορικών εικόνων (με την υποστήριξη της DigitalGlobe Foundation), και χρήση φωτογραμμετρίας, για την δημιουργία τρισδιάστατων μοντέλων υψηλής ανάλυσης.
Ερευνώντας την Πεδιάδα του Μαζίου.
Η Έρευνα Πεδίου του 2014
Η πρώτη περίοδος επιτόπιας έρευνας του Mazi Archaeological Project διενεργήθηκε κατά τη διάρκεια τεσσάρων εβδομάδων, μεταξύ 16 Ιουνίου και 11 Ιουλίου του 2014 και πραγματοποιήθηκε σε δύο ζώνες: στο νοτιοανατολικό τμήμα της πεδιάδας του Μαζίου, γύρω και μεταξύ της αρχαίας Οινόης και του Πύργου του Μαζίου (Ζώνη Α), και στην κοιλάδα Κουλουμπί, που βρίσκεται ακριβώς στα νότια της κύριας περιοχής της πεδιάδας του Μαζίου (Ζώνη Β). Στη Ζώνη Α διενεργήθηκε εντατική έρευνα σε έκταση 2 τ.χλμ περίπου, που συμπληρώθηκε από ευρύτερη εκτεταμένη έρευνα στις δασώδεις περιοχές και στους λόφους που βρίσκονται στα όρια της περιοχής αυτής. Στην Ζώνη Β έγινε μόνο εκτεταμένη έρευνα το 2014, που απέδωσε σημαντικά στοιχεία για περαιτέρω εξερεύνηση.
Το 2014 ερευνήθηκαν από μια μόνο ομάδα συνολικά 370 ερευνητικές μονάδες με συστηματική επισκόπηση πεδίου. Σε αυτή την έκταση εντοπίστηκαν και περισυλλέχθηκαν ευρήματα που χρονολογούνται από την νεολιθική περίοδο μέχρι τη σύγχρονη εποχή (αναμένεται επί του παρόντος η μελέτη των ευρημάτων από ειδικούς). Καταγράφηκαν επίσης αρχαιολογικά στοιχεία και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα σε 109 θέσεις, 68 στην Ζώνη Α και 41 στην Ζώνη Β. Συγχρόνως, ξεκίνησε μια εμπεριστατωμένη αρχιτεκτονική μελέτη της αρχαίας Οινόης, με τη δημιουργία ενός νέου ολοκληρωμένου και αναλυτικού σχεδίου του οικισμού, και ενός φωτογραμμετρικού μοντέλου του χώρου. Tόσο το σχέδιο της αρχιτεκτονικής μελέτης όσο και το φωτογραμμετρικό μοντέλο θα είναι εξαιρετικά χρήσιμα για την εξέλιξη της έρευνας και για μελλοντική διερεύνηση. Λεπτομερής αναφορά των αποτελεσμάτων της έρευνας του 2014 έχει εκδοθεί στο περιοδικό Antike Kunst το φθινόπωρο του 2015.
Η Έρευνα Πεδίου του 2015
Η δεύτερη ερευνητική περίοδος του Mazi Archaeological Project είχε διάρκεια πέντε εβδομάδων, από τις 15 Ιουνίου έως τις 17 Ιουλίου του 2015, και έγινε με τη συμμετοχή μιας διεθνούς και μεγαλύτερης ομάδας 28 ατόμων. Όπως και το 2014, συνδυάσαμε τις αρχαιολογικές μεθόδους εντατικής και εκτεταμένης έρευνας, και χρησιμοποιήθηκε μια ποικιλία επιστημονικών τεχνικών: φωτογραμμετρία για την δημιουργία τρισδιάστατων μοντέλων, αεροφωτογράφηση με drone, ανάλυση πολυφασματικών δορυφορικών εικόνων, χαρτογράφηση μέσω διαφορικού GPS (DGPS), και γεωλογικές μελέτες – Βλ. τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα στην σελίδα των Μέσων. Το 2015 η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε τρεις περιοχές της πεδιάδας του Μαζίου, την Ζώνη Β, C και Ε. Η Ζώνη Β περιλαμβάνει την πεδιάδα Κουλουμπί στα νότια της κύριας πεδιάδας, με την οποία ενώνεται μέσω μιας μικρής κοιλάδας. Η Ζώνη C τοποθετείται στο βορειοανατολικό τμήμα της πεδιάδας του Μαζίου και βορείως της Ζώνης Α. Η Ζώνη Ε βρίσκεται στο δυτικό άκρο της πεδιάδας και συμπεριλαμβάνει τις αρχαίες Ελευθερές, που βρίσκονται στην είσοδο του περάσματος Κάζα καθώς, και την μικρότερη κοιλάδα των Βιλίων.
Συνολικά περπατήθηκαν εντατικά 1490 ερευνητικές μονάδες και έγινε καταγραφή 216 αρχαιολογικών στοιχείων. Σημαντικά επιτεύγματα ήταν η λεπτομερής αρχιτεκτονική αποτύπωση του Φρούριου και του Οικισμού των αρχαίων Ελευθερών, ο εντοπισμός μιας αξιόλογης προϊστορικής θέσης και δυο αξιόλογων βυζαντινών οικισμών. Βλ. το διαδραστικό χάρτη παρακάτω για περισσότερες πληροφορίες σε σχέση με τις ζώνες.
Η Γεωμορφολογική Μελέτη
Η πεδιάδα του Μαζίου είναι μια σύνθετη μορφολογικά περιοχή, ως αποτέλεσμα πολλαπλών και ποικίλων γεωμορφολογικών διαδικασιών. Στόχος μας είναι η κατανόηση των φυσικών διαδικασιών που συνέβαλαν στην διαμόρφωση αυτού του τοπίου, με την εκπόνηση αρχικά ενός γεωμορφολογικού χάρτη της περιοχής. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν ως βασικά δεδομένα οι τοπογραφικοί χάρτες της Ελληνικής Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, σε κλίμακα 1:5.000 και οι γεωλογικοί χάρτες του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών, σε κλίμακα 1:50.000 (χάρτες ‘Ερυθραί-Ελευσίς’). Οι χάρτες Orthophoto του National Cadastral Survey, οι πολυφασματικές δορυφορικές εικόνες (παραχώρηση του DigitalGlobe Foundation) και η εκτεταμένη επιφανειακή έρευνα της πεδίαδας προσέφεραν συμπληρωματικά στοιχεία.
Δημιουργήθηκαν θεματικά μοντέλα για την τοπογραφία, υδρογραφία και γεωλογία της περιοχής μέσω του Συστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS) καθώς και χάρτες με τις κλίσεις και τα υψόμετρα, με τη χρήση Ψηφιακού Μοντέλου Υψομετρίας (DEM). Επίσης έγινε κατηγοριοποίηση των πετρωμάτων ώστε να ανιχνευθούν οι μεταμορφώσεις του εδάφους. Τέλος, με τη χρήση κατάλληλων χρωμάτων και συμβόλων, δημιουργήθηκε ο γεωμορφολογικός χάρτης της υπό έρευνα περιοχής, που αποτελεί βασικό εργαλείο και υπόβαθρο της επιφανειακής έρευνας. Μια σειρά από πυρηνοληψίες που έγιναν το 2015 συμπλήρωσε την εικόνα, παρέχοντας λεπτομερή εξέλιξη του τοπίου μέσα στο χρόνο. Η γεωμορφολογική έρευνα πραγματοποιείται από τον Καθηγητή Κοσμά Παυλόπουλο, τον Δρ. Δημήτριο Βανδαράκη και τον κύριο Νίκο Λιώση, του Τμήματος Γεωγραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, σε συνεργασία με το MAP.
Δια-δραστικός Χάρτης
Σημείωση για την πλοήγηση του χάρτη: Για την μεγέθυνση και σμίκρυνση της εικόνας παρακαλώ μετακινήστε τον κέρσορα. Οι χρήστες Mac ίσως χρειαστεί να κρατήσουν πιεσμένο το πλήκτρο ‘shift’ καθώς κάνουν κύλιση στην εικόνα του χάρτη.